MaciejW ostatnich dniach pochłonięty jestem m.in publikacją pt. „Bitwa Pod Oliwą 1627 – fakty i mity” p. Mariana Huflejta, której z pewnością poświęcę kilka słów w przyszłości. Nowe analizy tekstów źródłowych wywracają do góry dnem barkę wypełnioną od lat legendami, mitami oraz mało wiarygodnymi interpretacjami. Nie brakuje jednak drobnych nadinterpretacji, kontrowersyjnym wg mnie akapitem, jest ten o polskiej banderze tzw. „Heiligena”. Postanowiłem trochę bliżej przyjrzeć się tej zagadce.
Heiligena – Helgoland?
Autor cytuje za atlasami z lat 90. XVII wieku (m.in. P. Mortier, La neptune france) banderę o dość niecodziennej formie przypisywaną Rzeczpospolitej. Jest to biały orzeł, bez korony, na czerwonym tle. Podpis w atlasie widnieje w dwóch językach – niederlandzkim (Poolse Vlag van Heiligena) oraz francuskim (Pavillon Pollonois de Heiligena). Największą zagadkę dla autora (obok braku korony) stanowiła owa „Heiligena”. Zauważyłem, że autor dobrze radzi sobie z tłumaczeniami z niemieckiego w poprzednich rozdziałach, więc ufałem mu i tym razem. Tutaj musiałem jednak przetrzeć oczy i sprawdzić czy czytam tą właściwą książkę. Autor postanowił źródło tego wyrazu umiejscowić: na Morzu Północnym, na wyspie Helgoland, mimo że „Heiligene” w języku niemieckim, to po prostu „święty”. Poruszony tym do głębi, postanowiłem sam coś poszukać. Do akcji wkracza – Morskie Pogotowie Historyczne!
Heiligen Aa
Po pierwszych minutach nadeszło pierwsze odkrycie: „Heiligen Aa” to nazwa rzeki (obecnie: Sventāja) oraz dzielnicy Połągi, miasta w zachodniej części Litwy. Dawniej te tereny księstwa Żmudzkiego do rozbiorów należały do dóbr stołowych, czyli królewszczyzn przeznaczonych wyłącznie na zaspokojenie potrzeb króla i skarbu nadwornego.
Straż Morska Heiligeny
Najpierw natrafiłem na wzmiankę o insurekcji kościuszkowskiej, w której Połąga została zajęta 15 maja 1794 roku przez generała majora powiatu telszeńskiego A. Wojtkiewicza. Zorganizowano w mieście straż morską złożoną z kilkudziesięciu batów (dużych jednomasztowych łodzi), które obsadzili miejscowi rybacy i wieśniacy. Straż morska 25 maja zdobyła niedaleko Połągi pruską szmagę (niewielki statek handlowy). Z pomocą zdobytej jednostki powstańcy 27 maja zdobyli statek rosyjski i wzięli do niewoli znajdującego się na nim kuriera. Kolejny atak na statek rosyjski nie był jednak udany – podczas walki kilka batów straży morskiej zostało zatopionych, a do niewoli dostało się 18 powstańców (wśród nich Kalinowski).
Niestety nie trafiłem na informację o barwach bandery, nie pasowałoby to również do daty publikacji atlasu: 1693.
Kantor kupiecki Szwenta – Heiligen Aa
Wówczas natrafiłem na artykuł pana R.P. Daily o wdzięcznym tytule: „Finding the lost flag of Poland” opublikowany przez Georgia Historical Society w grudniu 1930 roku. Autor zainteresowany naszą flagą podjął intensywne działania celem rozwikłania tej zagadki. Zaangażował Polskie Towarzystwo Heraldyczne w Warszawie oraz Polską Ambasadę w Waszyngtonie, w której bardzo pomocny okazał się „Mr Victor Podoski”. Dzięki naszemu amerykańskiemu polonofilowi dowiadujemy się, że za panowania króla Jana III Sobieskiego sejm roku 1690 (Volumina Legum t.V 820) dał pozwolenie angielskiej kompanii na utworzenie kantoru kupieckiego w porcie „Szwenta” (Heiligen-Aa), a flocie handlowej nadano banderę – orła białego bez korony o nazwie „Heiligena”.
Może nie jest to niderlandzkie VOC, czy angielska EIC, ale odkrycie cieszy serce i duszę. 🙂
Bibliografia:
R. P. Daily, Finding the lost flag of Poland [w:] The Georgia Historical Quarterly, wol. 14, Nr 4, grudzień, 1930, Georgia Historical Society
